Στα ορυχεία εξόρυξης κοβαλτίου, ενός μετάλλου απαραίτητου για την κατασκευή μπαταριών για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, οι συνθήκες εργασίας είναι απάνθρωπες, σύμφωνα με έρευνα της Βρετανικής ανθρωπιστικής οργάνωσης RAID
του Rosario Murgida απόδοση: Άκης Τεμπερίδης, Lexartis
«Η πραγματική πρόοδος συντελείται μόνο όταν τα πλεονεκτήματα μίας νέας τεχνολογίας αφορούν όλους», είπε κάποτε ο Henry Ford. Είναι όμως καλή «για όλους» η τεχνολογική επανάσταση που μας οδηγεί στην ηλεκτροκίνηση; Η απάντηση δυστυχώς έρχεται να ανατρέψει τις προσδοκίες περιβαλλοντολόγων και πολιτικών, καθώς η μετάβαση σε ένα μέλλον γεμάτο ηλεκτρικά αυτοκίνητα δεν αποτελεί πανάκεια για όλα τα κακά. Αντίθετα, παρά τις καλές προθέσεις, απειλεί μία οικονομία που – κακά τα ψέμματα – περιστρέφεται εδώ και πάνω από έναν αιώνα γύρω από τα ορυκτά καύσιμα. Επιπλέον, δημιουργεί νέες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στον πλούσιο βορρά και τον φτωχό νότο του πλανήτη μας. Από μία άποψη, η οικολογική μετάβαση μπορεί να κοστίσει ακριβά σε κάποιους. Κάτι που φαίνεται να κοστίζει σήμερα στη Λαοκρατική Δημοκρατία του Κονγκό, μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, αν και δεύτερη μεγαλύτερη της Αφρικής. Εμβληματική είναι η αναφορά της Βρετανικής ανθρωπιστικής οργάνωσης Rights and Accountability in Development (RAID), με τον τίτλο «Ο δρόμος προς την καταστροφή; Ηλεκτρικά οχήματα και παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων στα ορυχεία βιομηχανικού κοβαλτίου στο Κονγκό».
Τα νέα αφορούν μία από τις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από εμφύλιες συρράξεις και γενοκτονίες στην κεντρική Αφρική, οι οποίες ανέκαθεν συνδέονταν με το πλούσιο σε κοιτάσματα υπέδαφος. Χρυσός, διαμάντια, πολύτιμες πέτρες και πάνω απ’ όλα μέταλλα, πρωτίστως απαραίτητα για την επανάσταση των υπολογιστών, των smartphone και τώρα των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Και όσο επιταχύνεται η μετάβαση προς τις μεταφορές μηδενικών ρύπων, τόσο χειροτερεύει η κατάσταση.
ΠΕΝΤΕ ΟΡΥΧΕΙΑ ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ
Στο επίκεντρο του προβλήματος βρίσκεται το κοβάλτιο. Ένα μέταλλο πολύ σημαντικό για την κατασκευή μπαταριών ιόντων λιθίου, το οποίο προκύπτει ουσιαστικά από δύο χώρες του κόσμου. Το 90% του εμπλουτισμού του γίνεται στην Κίνα με βιομηχανικές μεθόδους που επιβαρύνουν σημαντικά το περιβάλλον. Την ίδια στιγμή, πάνω από το 70% των μεταλλευμάτων εξορύσσεται στο Κονγκό, όπου οι συνθήκες εργασίας στα ορυχεία είναι πραγματική κόλαση. Η RAID αναφέρεται σε «τρομερές συνθήκες, σε δυσβάστακτες διακρίσεις, εξαιρετικά χαμηλές απολαβές, σε ένα σύστημα εκμετάλλευσης ανθρώπινων πόρων με σοβαρές παραβιάσεις εργασιακών δικαιωμάτων». Αυτό σε πέντε ορυχεία, τα οποία καλύπτουν συνολικά το 50% της παγκόσμιας ζήτησης σε κοβάλτιο. Συγκεκριμένα πρόκειται για την Kamoto Copper Company της ελβετικής Glencore, την Metalkol RTR της Eurasian Resources Group, την Tenke Fungurume Mining της China Molybdenum, την Somidez της Nonferrous Metal Mining Company και τη Sicomines που ανήκει σε μία κοινοπραξία της κονγκολέζικης Gécamines και Κινέζων επενδυτών. «Οι εργαζόμενοι που έδωσαν συνεντεύξεις για τη συγκεκριμένη έρευνα επιβεβαίωσαν ότι λαμβάνουν πολύ χαμηλές απολαβές και ότι έχουν υποστεί υπερβολικά ωράρια εργασίας. Ακόμα ότι έχουν υποβληθεί σε εξευτελιστικές και βίαιες συμπεριφορές, σε φυλετικές διακρίσεις, σε ρατσιτική αντιμετώπιση, σε επισφαλείς συνθήκες εργασίες ενώ έχει περιφρονηθεί η βασική ιατρική τους περίθαλψη», αναφέρει σχετικά η RAID. «Η κατάσταση είναι χειρότερη από πριν. Οι Κινέζοι έρχονται και θέτουν τα δικά τους στάνταρ και τη δική τους κουλτούρα. Αυτή είναι μία νέου τύπου αποικιοκρατία».
«Οι αρχικές διαβεβαιώσεις εκ μέρους της μεταλλευτικής βιομηχανίας προέβλεπαν ότι η εξόρυξη κοβαλτίου σε ευρεία κλίμακα στο Κονγκό θα γινόταν με καθαρές, βιώσιμες διαδικασίες και με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάτι που απλά δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα», συνοψίζει η διευθύντρια της RAID, Anneke Van Woudenberg. «Η έρευνά μας αποκάλυψε ότι το κοβάλτιο που προορίζεται για τις μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό σε ένα σύστημα εργασίας χαμηλού κόστους και στην εκμετάλλευση χιλιάδων εργαζομένων από το Κονγκό».
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ
Η κύρια αιτία των παραβιάσεων οφείλεται σε ένα μοντέλο «outsourcing», συστηματικής προμήθειας δηλαδή εργατικού δυναμικού από εξωτερικούς συνεργάτες των ορυχείων. Συγκεκριμένα, το 60% του εργατικού δυναμικού προσλαμβάνεται από ενδιάμεσους προμηθευτές, στους οποίους προστρέχουν οι πολυεθνικές για να περιορίσουν το κόστος εργασίας. Απαγορεύοντας τη συνδικαλιστική αντιπροσώπευση των εργαζόμενων περιορίζουν με αυτόν τον τρόπο τη δική τους νομική και κοινωνική ευθύνη. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο ζήτημα, δεδομένου ότι από τις βιομηχανίες των μεταλλείων απαιτούνται όλο και περισσότερες εγγυήσεις σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά τη διαδικασία εξόρυξης. Κατασκευαστές όπως η Volkswagen, η Ford και η Volvo έχουν προσυπογράψει πρωτοβουλία με τίτλο «Responsible Sourcing Blockchain Network». Ένα δίκτυο δηλαδή ενίσχυσης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και προστασίας του περιβάλλοντος στη μεταλλευτική αλυσίδα. Πρόσφατα, ωστόσο, το ίδιο το Βόλφσμπουργκ χτύπησε καμπανάκι συναγερμού, εκφράζοντας τη δυσκολία εξόρυξης μετάλλων με σεβασμό στις αρχές της κοινωνικής ευθύνης. Οι τελικοί αποδέκτες του κοβαλτίου από το Κονγκό, είναι μεταξύ άλλων η General Motors, η Renault, η Tesla και η Volkswagen. Αν και κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει τις προσπάθειες και την καλή πίστη των κατασκευαστών, είναι πλέον προφανές ότι πρέπει να τεθεί ζήτημα βιωσιμότητας της ηλεκτροκίνησης. «Το κατ’ επείγον που θέτει η κλιματική κρίση», αναφέρει η RAID, «απαιτεί θαρραλέα δράση, τόσο εκ μέρους της βιομηχανίας, όσο και των κυβερνήσεων, ώστε να μην πέσουν θύματα ούτε οι άνθρωποι, ούτε ο πλανήτης». Είναι ζωτικής σημασίας η παραγωγή μπαταριών με
πραγματικά ηθικό τρόπο. Χωρίς εκμετάλλευση των εργαζόμενων, παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Έτσι ώστε να συνεισφέρει σε μία σωστή μετάβαση, χωρίς να επαναλάβει τις αδικίες της οικονομίας των ορυκτών καυσίμων. «Η έκρηξη στις πωλήσεις ηλεκτρικών αυτοκινήτων θα μπορούσε να είναι η ευκαιρία εξόδου του πληθυσμού του Κονγκό από τη φτώχεια». Αυτό συμπληρώνει ο δικηγόρος Josué Kashal του κέντρου νομικής κάλυψης εργαζομένων Centre d’Aide Juridico – Judiciaire. «Όμως οι απεγνωσμένες μαρτυρίες εργαζόμενων στα ορυχεία κοβαλτίου αφηγούνται μία εντελώς διαφορετική ιστορία».
