Ήταν το 1987 όταν ο πρωτοπόρος των ταξιδιών περιπέτειας Μιχάλης Τσουκιάς, ξεκίνησε μια σειρά ταξιδιών στην Σαχάρα.
Κείμενο – Φωτογραφίες: Χρήστος Λάμπρης
Ακολούθησα κι εγώ δυο από εκείνα τα ταξίδια και έμεινα άναυδος από την μοναδικότητα της ερήμου.
Τα ταξίδια εκείνης της περιόδου είχαν χαρακτηριστικά αποστολής, όπως οι ορειβατικές αποστολές που οργανώναμε σωρηδόν εκείνη την περίοδο. Βαδίζαμε στο άγνωστο, χωρίς εξωτερική υποστήριξη και με κύριο χαρακτηριστικό τον μόνιμο αυτοσχεδιασμό.
Κινούμασταν με ένα Land Rover και έπρεπε να προβλέψουμε οποιοδήποτε πιθανό απρόοπτο, από κάθε είδους μηχανική βλάβη μέχρι να βρίσκουμε την διαδρομή μας με γυροσκοπική πυξίδα.
Ήταν ένα ταξίδι 6.000 χλμ ξεκινώντας από το Αλγέρι και τελειώνοντας στην Τύνιδα ή το αντίστροφο.
Μπαίνοντας ωστόσο στην δεκαετία του 90, η Αλγερία βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν μακροχρόνιο εμφύλιο και τα ταξίδια σταμάτησαν.
Ωστόσο η γοητεία της Σαχάρας είναι τέτοια που πάντα ήθελα να επιστρέψω. Τα τελευταία χρόνια προ covid προσπάθησα να αποκτήσω επαφή με κάποιο τοπικό γραφείο για να ξεκινήσω και πάλι να οργανώνω ταξίδια εκεί, όμως οι εξελίξεις με τον covid άλλαξαν το τοπίο δραματικά.
Ο Μιχάλης Τσουκιάς, ο πρωτοπόρος εκείνης της περιόδου των ηρωικών αποστολών, έφυγε από τη ζωή από τον φονικό ιό και η δική μου περιπέτεια με τον covid μου άφησε αρκετά προβλήματα σωματικά και ψυχολογικά. Όσο περνούσε ο καιρός, γινόταν όλο και πιο φανερό ότι η επιστροφή στη Σαχάρα αποτελούσε ένα must to do. Εκεί όπου ουσιαστικά ξεκινήσαμε με τον Μιχάλη τα μεγάλα ταξίδια με την Trekking Hellas, και με την εταιρεία πλέον να συνεχίζει χωρίς τον ιδρυτή της, αντιμετώπισα την επιστροφή μου στη Σαχάρα ως ένα λυτρωτικό restart.
Το ταξίδι μας ξεκίνησε στο τέλος του περασμένου Ιανουαρίου με ανατροπές. Φτάνοντας στο αεροδρόμιο του Αλγερίου, η τελωνειακοί δέσμευσαν όλο τον επαγγελματικό εξοπλισμό του Κώστα, του βασικού μας φωτογράφου (2 σώματα Canon με 2 φακούς και πολλά παρελκόμενα) και τον δικό μου (ένα σώμα Canon με έναν ζουμ). Μάλλον έχουν προηγούμενα με την Canon αφού ο Γιώργος και η Γιώτα πέρασαν άνετα τις δικές τους μηχανές Sony και Nikon παρόλο που είχαν παρόμοια εμφάνιση και όγκο. Ευτυχώς η μικρή Leica που είχα κρεμασμένη πάνω μου δεν προκάλεσε το ενδιαφέρον τους και την πέρασα.
Η ομάδα μας αποτελούνταν από 9 άτομα, στελέχη ή φίλοι της εταιρείας με μασκότ τον μικρό Παύλο 7 χρονών.
Tamanrasset
Ήταν περασμένα μεσάνυχτα όταν προσγειωθήκαμε στην Ταμανρασσέτ, την πρωτεύουσα της ερήμου. Στο αεροδρόμιο μας περίμεναν περιπολικά της αστυνομίας και αναρωτηθήκαμε τι συμβαίνει. Τίποτα δεν συνέβαινε, μας περίμεναν απλά και μόνο για να μην …μας συμβεί. Μας συνόδεψαν μέχρι το ξενοδοχείο και μόνο όταν περάσαμε όλοι με τις αποσκευές μας στην εσωτερική αυλή, έφυγαν.
Η αλλαγή της πόλης δραματική, την θυμόμουν ως μια μικρή κωμόπολη και πλέον είναι μια πόλη 100.000 κατοίκων. Χιλιάδες νομάδες που ζούσαν διασκορπισμένοι σε κάθε κοιλάδα των βουνών Χόγκαρ, μετακόμισαν μόνιμα στην πόλη. Αναρωτηθήκαμε πώς να ζουν πλέον αυτοί οι άνθρωποι, αφού δεν έχουν τα ζώα που τους έτρεφαν στο παρελθόν και η απάντησή ήταν απροσδόκητη, ψάχνουν για χρυσό! Καταστάσεις από το παρελθόν του άγριου far west.
Το επόμενο πρωινό ξεκινήσαμε για το πρώτο σκέλος του ταξιδιού μας, το οποίο περιλάμβανε εξερεύνηση των βουνών Χόγκαρ.
Βγαίνοντας από το ξενοδοχείο στον δρόμο, μας περίμενε ο …στρατός.
Πρόκειται για μια φοβία που έχει εγκατασταθεί στις τοπικές αρχές από την εποχή που στα σύνορα προς Mali κάποιοι συμμετέχοντες στο ράλι Παρίσι – Ντακάρ, έπεσαν θύματα απαγωγών. Όπως μας εξήγησαν τα μέτρα αυτά βρίσκονται υπό επανεξέταση και πιθανόν σύντομα θα ανασταλούν.
Το τοπίο εκ πρώτης δεν θυμίζει έρημο, αφού εμείς όταν ακούμε έρημο φαντασιωνόμαστε απέραντους αμμόλοφους. Ωστόσο έρημος είναι οποιοδήποτε μέρος δέχεται ελάχιστες ή καθόλου κατακρημνίσεις. Αρχικά κινηθήκαμε με κατεύθυνση ανατολική ακολουθώντας αβαθείς κοιλάδες πλαισιωμένες με εντυπωσιακές βραχώδεις απολήξεις.
Η επίσκεψή μας σε ένα χωριό νομάδων, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα μινιμαλιστικά σπιτάκια είχαν μόνο τοίχους από λεπτά μπαμπού και στέγη από τέντα. Μπαμπού; Που τα βρήκαν στη μέση της ερήμου; Τα σπίτια στο εσωτερικό είχαν μόνο λεπτά χαλιά στρωμένα στο κέντρο και τίποτε άλλο. Η οικογένεια εκεί τρώει και εκεί κοιμάται. Το φαγητό περιλαμβάνει μια περιορισμένη ποικιλία από λαχανικά όπως ρύζι, πατάτες, καρότα, τοματίνια, κουσκούς και κρέας που το έχουν άφθονο από τα κοπάδια τους.
Το γεύμα γίνεται με όλη την οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από ένα ταψί που περιέχει το φαγητό, και τρώνε όλοι μαζί χρησιμοποιώντας τα χέρια τους σε κινήσεις μικρού εκσκαφέα.
Συνεχίζοντας σε μια από τις κοιλάδες, βρεθήκαμε να κινούμαστε μέσα στα καθαρά νερά ενός ρηχού ποταμού γεμάτου με πυκνούς καλαμιώνες, την πηγή των μπαμπού που φτιάχνουν τα σπίτια τους οι νομάδες. Όλα τα ρέματα που κατεβαίνουν από τα βουνά, την περίοδο των βροχών συχνά πλημυρίζουν. Την εποχή που περάσαμε εμείς, η επιφανειακή ροή εμφανιζόταν μόνο για κάποια χιλιόμετρα, μετά χάνονταν. Υπάρχουν αρκετά τέτοια νερά στη Σαχάρα με τον μεγαλύτερο όγκο τους να είναι υπόγειος, υπόγεια ρυάκια, υπόγεια ποτάμια και λίμνες.
Στην βραδινή μας κατασκήνωση ο λύκος που πέρασε ουρλιάζοντας δίπλα στις σκηνές, ήθελε μόνο να μας ενημερώσει ότι βρισκόμαστε στην περιοχή του. Ίσως και να λιμπίστηκε το θεσπέσιο αμμόψωμο που έφτιαξε ο μάγειράς μας, με ζυμάρι θαμμένο στην καθαρή άμμο να ψήνεται με την φωτιά που έκαιγε από πάνω του.
Την επόμενη ημέρα ανεβαίνοντας προς τις ψηλές κορυφές των Χόγκαρ, κάναμε στάση σε έναν απρόσμενο υγροβιότοπο ενταγμένο στην λίστα προστατευόμενων περιοχών της συνθήκη Ramsar! Σε ένα σημείο με βραχώδεις κοιλότητες, συγκρατούνται μικρές λίμνες, γεμάτες με ζωή, υδρόβια και παρυδάτια.
Ανεβαίνοντας προς το Assekrem, περάσαμε δίπλα από τις εντυπωσιακές κορυφές Tizouyadj με υψόμετρο περισσότερο από 2.500 μ. Οι κορυφές αυτές σχηματίζονται από μεγάλα εντυπωσιακά δίεδρα ηφαιστειακής προέλευσης, στις οποίες Γάλλοι αναρριχητές έχουν ανοίξει στο παρελθόν δεκάδες αναρριχητικές διαδρομές, και είναι οι πλέον φωτογραφισμένες κορυφές της Σαχάρα.
Καταλήξαμε για διανυκτέρευση στο ορεινό καταφύγιο του Assekrem, το οποίο δεν υπήρχε το ’80. Και φυσικά εκμεταλλευτήκαμε τον υπόλοιπο χρόνο μας μέχρι να νυχτώσει για να ανέβουμε μέχρι το ερημητήριο του Φουκώ απ’ όπου η θέα των κορυφών βαμμένων με τα θερμά χρώματα του ηλιοβασιλέματος χαρακτηρίζεται ως το ομορφότερο ηλιοβασίλεμα στον κόσμο.
Στις δυο τελευταίες διοργανώσεις του Ράλλυ Ντακάρ, πριν πάει στη Ν. Αμερική, ξεκινούσε στην Tamanrasset μια πολύ απαιτητική ειδική διαδρομή 200 χλμ, ανέβαινε μέχρι το καταφύγιο του Assekrem και επέστρεφε ακολουθώντας μια δύσκολη διαδρομή, πίσω στην Tamanrasset. Το πόσο δύσκολη ήταν, φαίνεται από τα σπασμένα αυτοκίνητα που έχουν ξεμείνει σε όλη την διαδρομή με τους συμμετέχοντες να καλύπτουν τα 200 χλμ της διαδρομής σε δυο ώρες όταν εμείς χρειαστήκαμε δυο μέρες!
Αναρωτήθηκα βεβαίως τι προλάβαιναν να δουν με την ταχύτητα που κινούνταν, αλλά μάλλον δεν πηγαίνουν όλοι για τους ίδιους λόγους εκεί πέρα.
Κατηφορίζοντας από τα βουνά, με έπιασε εξερευνητική διάθεση, αν και αυτό ήταν μόνιμο σύμπτωμα οπουδήποτε σταματούσαμε για περισσότερα από 3 λεπτά. Έτσι άφησα τον «κεντρικό» δρόμο και κατηφόρισα σε μια κοιλάδα με ένα καταπληκτικό πεδίο γεμάτο με μεγάλα σεληνιακά βράχια. Ακολούθησε και ο Γιώργος αν και αρχικά του είχα ζητήσει μόνο να με βγάλει καμία φωτογραφία από ψηλά, να περπατάω ανάμεσα στα βράχια.
Θα ήθελα να είχα χρόνο να ανέβω μέχρι την κορυφή Tahat που έχει υψόμετρο 2.918 μ, όσο και ο Όλυμπος, αλλά έτσι κι αλλιώς όπου πηγαίνω αφήνω εκκρεμότητες ώστε να θέλω να επιστρέψω.
Την επόμενη μέρα επιστρέψαμε στην Tamanrasset όπου ο Αντνάν μας υποσχέθηκε μουσικό αποχαιρετιστήριο live πριν πάμε στο αεροδρόμιο για τη νυχτερινή μας πτήση. Δεν εξήγησε τι είδους μουσική θα μας παίξουν, δεν έδωσα κι εγώ σημασία. Περίμενα να ακούσουμε εκνευριστικές μακρόσυρτες αραβικές μουσικές και ακόμη και όταν είδα τα όργανα, ηλεκτρικές κιθάρες και τύμπανο, δεν αξιολόγησα τις έβλεπα.
Μόνο όταν άρχισαν να παίζουν άρχισα να συνειδητοποιώ ότι στην Αφρική βρισκόμαστε διάολε, όχι στην Αραβία. Και μάλιστα στη Νότια Αλγερία, πολύ κοντά στο Νίγηρα και το Μάλι, χώρες με φημισμένη μουσική παράδοση και όπου διοργανώνεται ένα από τα καλύτερα μουσικά φεστιβάλ του κόσμου.
Έτσι λοιπόν η βραδιά εξελίχθηκε σε μια πολύ δυνατή και αποκαλυπτική εμπειρία μουσικής desert blues και όπως έμαθα αργότερα εδώ στην Tamanrasset ξεκίνησαν οι πιο δυνατοί εκπρόσωποι αυτού του είδους, οι Tinariwen και διάφοροι άλλοι.
Djanet
Άλλη μια μεταμεσονύχτια πτήση μας έφερε στην Djanet, μια μικρή πόλη 15.000 κατοίκων κοντά στα νοτιοανατολικά σύνορα με την Λιβύη. Εδώ τα πράγματα ήταν πιο ήρεμα, δεν είχαμε τη συνοδεία της αστυνομίας ή του στρατού.
Στην περιοχή βρίσκεται το τεράστιο Εθνικό Πάρκο Tassili N’Ajjer, ένα οροπέδιο με σεληνιακά τοπία, καταπληκτικούς αμμόλοφους, αλλά και την μεγαλύτερη συγκέντρωση προϊστορικών βραχογραφιών στον κόσμο.
Το πρόγραμμά μας περιλάμβανε μια πενθήμερη εξερεύνηση της ανατολικότερης γωνιάς της Αλγερίας, στην περιοχή Akar Akar κοντά στα σύνορα με την Λιβύη και το Νίγηρα. Ο κύριος στόχος ήταν να φτάσουμε στην Merzounga, μια μεγάλη περιοχή αμμόλοφων που ακουμπάει στα σύνορα με την Λιβύη.
Κινηθήκαμε στην κοίτη διάφορων κοιλάδων και φαραγγιών, με τους έμπειρους οδηγούς μας να ξέρουν που θα κάνουν στάση κάθε στιγμή για να μας δείξουν κάποιο εντυπωσιακό σύμπλεγμα βραχογραφιών ή πετρογλυφικών.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα ήταν η Κλαίουσα Αγελάδα, ένα περίτεχνο πετρογλυφικό με μια αγελάδα να …κλαίει. Ήταν περίπου 6.000 χρόνια πριν, όταν η εποχή των παγετώνων είχε φτάσει στο τέλος της, οι βροχές στην Σαχάρα είχαν μειωθεί δραματικά, και το γρασίδι στις κοιλάδες είχε εξαφανιστεί. Τότε που τα ζώα δεν είχαν πλέον τροφή, και έκλαιγαν όλοι μαζί, άνθρωποι και ζώα.
Στην αγορά της Djanet, περπατώντας ανάμεσα σε καταστήματα με είδη τοπικής χειροτεχνίες, συναντήσαμε έναν Ιταλό ταξιδευτή και φυσικά αρχίσαμε την κουβέντα. Ήρθε ως εδώ με μια μεγάλη παρέα ιδιοκτητών αυτοκινήτων 4WD που πέρασαν με πλοίο στην Τύνιδα και μετά διέσχισαν όλη την έρημο προς νότο.
Ως παλιός ιδιοκτήτης ενός Land Rover 110 από την εποχή του Camel Trophy, ζήλεψα τους Ιταλούς και ήδη είχα συζητήσει με τον τοπικό συνεργάτη μου το ενδεχόμενο την επόμενη φορά που θα έρθω, να οδηγώ εγώ ένα απο τα αυτοκίνητά τους.
Ρωτήσαμε τον Ιταλό και τη γνώμη του για ποιο αυτοκίνητο θεωρεί καλύτερο για ένα τέτοιο ταξίδι και ήταν κάθετος, Land Cruiser. Κάτι είχαμε καταλάβει όλες αυτές τις μέρες, στην έρημο δεν είδαμε άλλο είδος αυτοκινήτου εκτός από High Lux και Land Cruiser.
Θα αναρωτιόταν ίσως κανείς που βρίσκουν οι Tuareg τόσα χρήματα και αγοράζουν όλοι τους τα ακριβά Toyota. Η απάντηση όμως είναι απλή, στην Αλγερία ένα καινούργιο Land Cruiser κοστίζει περίπου 12.000 €.
Προϊστορικές βραχογραφίες
Στην ευρύτερη περιοχή του Τασσίλι ν’ Ατζέρ, υπάρχει η μεγαλύτερη συγκέντρωση προϊστορικών βραχογραφιών και πετρογλυφικών του κόσμου.
Έχουν εντοπιστεί περισσότερα από 15.000 χαρακτικά και σχέδια που καταγράφουν τις κλιματικές αλλαγές, τις μεταναστεύσεις των ζώων και την εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής,
όπως άνθρωποι, αγελάδες, τοξοβόλοι, ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, κ.ά. που δείχνουν ότι εκείνη την περίοδο η Σαχάρα είχε πράσινο και δεν ήταν τόσο άνυδρη όπως σήμερα.
Ορισμένες εικόνες είναι καταπληκτικές, θαυμάσιες φιγούρες με κίνηση και προοπτική που καθηλώνουν. Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η τεχνική, όπως αποδεικνύεται από την αντοχή των έργων στον χρόνο, με ορισμένα να φτάνουν στην ηλικία των 14.000 ετών. Έτριβαν βράχια απο αιματίτη και την πούδρα που δημιουργούσαν την ανακάτευαν με γάλα φτιάχνοντας μια χρωστική κρέμα με την οποία ζωγράφιζαν τα ανεξίτηλα έργα.
Η αξία αυτών των έργων αποδεικνύεται από το ότι η περιοχή έχει περιληφθεί στην λίστα μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Σαχάρα
Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη έρημος στην γη. Καλύπτει σχεδόν όλο το βόρειο τμήμα της Αφρικής και εκτείνεται από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα σε μια έκταση 8,6 εκατ. τ.χλμ. Στα ΒΔ οριοθετείτε από τον Άτλαντα ενώ στην καρδιά της περιλαμβάνει δυο ορεινούς όγκους, τα όρη Τιμπέστι με υψόμετρο 3.415 μ και τα όρη Χόγκαρ με ψηλότερη κορυφή στα 3.003 μ.
Κάποιες άλλες περιοχές έχουν αρνητικό υψόμετρο και θα ήταν λίμνες αν δεν ήταν έρημος. Βαθύτερο είναι το Βύθισμα Κατάρα με υψόμετρο 135 χαμηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας.
Η επιφάνεια της ερήμου είναι κυρίως χώμα και πέτρες, ενώ οι αμμόλοφοι καταλαμβάνουν έκταση μόνο 20%
Στην ιστορία της έχει περάσει από διάφορες κλιματικές καταστάσεις, άλλοτε πολύ πιο στεγνή σε σχέση με σήμερα και άλλοτε πράσινη και γεμάτη με ζώα.
Οι πιο φημισμένοι άνθρωποι της ερήμου είναι οι Τουαρέγκ, περήφανος νομαδικός λαός με εκπληκτικές ικανότητες επιβίωσης σε οποιαδήποτε συνθήκη. Σε αντίθεση με τις άλλες μουσουλμανικές χώρες, εδώ οι άντρες φοράνε το τουρμπάνι καλύπτοντας το πρόσωπό τους, οι γυναίκες όχι. Αποκαλούνται και ως «Γαλάζιοι Άνθρωποι» αφού τα ρούχα τους βαμμένα με γαλάζιο λουλακί χρώμα συχνά ξεβάφουν στο δέρμα τους
