Έρευνα ΣΟΚ - Οι πραγματικοί λόγοι που οι οδηγοί χρησιμοποιούν τα smartphone

Με αυτό το σύνθημα, θέλουμε ν’ ανοίξουμε μια σοβαρή συζήτηση σχετικά με την κατάχρηση της χρήσης των κινητών τηλεφώνων κατά την οδήγηση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα πολλά θύματα κάθε χρόνο. Η πραγματική μάστιγα είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ένα «ναρκωτικό» από το οποίο πρέπει ν’ αγωνιστούμε για ν’ απεξαρτηθούμε.

Μια κραυγή για βοήθεια. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να περιγράψουμε το συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα που διεξαγάγαμε, σχετικά με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση. Το 75% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι είναι υπέρ της εγκατάστασης κάποιου συστήματος ή εφαρμογής που εμποδίζει τη χρήση ορισμένων λειτουργιών ενός smartphone κατά τη διάρκεια της οδήγησης.

Με άλλα λόγια, το 75% των ερωτηθέντων απάντησε ότι είναι λάθος αυτό που κάνει, αλλά δεν έχει την ψυχική δύναμη να σταματήσει να το κάνει. Η υπεύθυνη οδήγηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή οδήγηση. Γι’ αυτό κι εμείς αποφασίσαμε να κάνουμε λίγο θόρυβο. Να θίξουμε το θέμα, εν όψει και της αναθεώρησης του ΚΟΚ, μήπως και καταφέρουμε ν’ ανοίξουμε μια σοβαρή συζήτηση για το θέμα. Ίσως να διαβάσατε και ένα σχετικό άρθρο σχετικά με τις ποινές που προβλέπονται στον νέο ΚΟΚ. Το 2024 καταγράφηκαν 18.951 σχετικές παραβάσεις, έναντι 16.994 το 2023. Η διαφορά αυτή αποτελεί μια αύξηση της τάξεως του 11,5%. Αντίθετα, το πρώτο τετράμηνο του 2025 καταγράφηκαν 5.560 παραβάσεις, μειωμένες κατά 15,2% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2024, γεγονός που αποδίδεται κυρίως στην εντατικοποίηση των ελέγχων.

Οι ποινές που αναφέρονται στον νέο ΚΟΚ είναι πιο αυστηρές, ειδικά σε περίπτωση πρόκλησης ατυχήματος. Ξεκινούν από τα 350 ευρώ και φτάνουν έως τις 4.000 ευρώ και την αφαίρεση της άδειας οδήγησης για οκτώ χρόνια. Μέχρι εδώ, όλα καλά. Ωστόσο, οι ειδικοί στον τομέα της οδικής ασφάλειας χαρακτηρίζουν τις ποινές εξοντωτικές και εκφράζουν ανησυχίες για το αν θα εφαρμοστούν στην πράξη με συνέπεια και συστηματικότητα. Όπως δηλαδή και με το αλκοόλ, θεωρούμε «εξοντωτική» την ποινή, αδιαφορώντας για τους νεκρούς και τους ανάπηρους (συνεπεία ατυχήματος) συμπολίτες μας.

Ας επιστρέψουμε στο 75%. Οι άνθρωποι αυτοί δηλώνουν στην ουσία εθισμένοι σε αυτήν τη μαύρη (ή άσπρη ή ό,τι άλλο χρώμα έχει) συσκευή που έχει γίνει επέκταση του χεριού και του μυαλού μας. Γι’ αυτό και ζητούν εξωτερική βοήθεια προκειμένου να «σταματήσουν». Έστω κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Είμαστε, όλοι μας, σαν τους ηρωινομανείς που γνωρίζουν ότι μόνο εάν μας κλειδώσει κάποιος σε κάποια δομή απεξάρτησης θα καταφέρουμε να το «κόψουμε». Ή σαν τους σεξομανείς που ζητούν τον χημικό ευνουχισμό, επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να σταματήσουν.

Σας φαίνονται υπερβολικές αυτές οι παρομοιώσεις; Ίσως και να μην είναι. Το ποσοστό που δήλωσε ότι το πρώτο πράγμα που κάνει μόλις μπει στο αυτοκίνητο είναι να συνδέσει το κινητό του με το bluetooth ανέρχεται σε 89%. Όλοι μας έχουμε πραγματοποιήσει κάποια κλήση ενώ οδηγούμε, κρατώντας το κινητό στο χέρι. Ακόμα κι αυτή η τόσο απλή πράξη μάς αποσπά από την οδήγηση –κακά τα ψέματα– και μπορεί να οδηγήσει σε ατύχημα. Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «πταίσμα», γιατί υπάρχει ένα άλλο, μεγαλύτερο πρόβλημα. Η ανταλλαγή μηνυμάτων και οι ειδοποιήσεις που λαμβάνουμε (και διαβάζουμε) από το Instagram, το Facebook, το TikTok και τα λοιπά μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μήπως τώρα δεν σας φαίνεται υπερβολική η χρήση της λέξης «εθισμός»;

Σύμφωνα με μελέτες, κάθε Έλληνας αφιερώνει περίπου 1,5 ώρα καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ένα απλό παράδειγμα για το τι σημαίνει αυτό ενώ οδηγούμε. Στον αυτοκινητόδρομο, με ταχύτητα 130 χλμ./ώρα, διανύουμε 36,1 μέτρα το δευτερόλεπτο. Εάν τότε κοιτάξουμε μια ειδοποίηση στην οθόνη του κινητού, θα διανύσουμε τουλάχιστον 200-300 μέτρα δίχως να κοιτάμε τον δρόμο και δίχως καν να το αντιληφθούμε. Ακόμα χειρότερα αν το πάρουμε στα χέρια μας, για να πληκτρολογήσουμε ένα μήνυμα. Άρα είναι εξαιρετικά πιθανό να προξενήσουμε κάποιο ατύχημα.

Ακόμα και οι απλές τηλεφωνικές κλήσεις, μέσω του bluetooth και δίχως να κρατάμε το κινητό στο χέρι, αποσπούν την προσοχή μας από την οδήγηση. Απορροφούν μεγάλο μέρος της προσοχής μας, οπότε είναι πολύ εύκολο να στρίψουμε σε λάθος δρόμο ή να μπούμε ανάποδα σε μονόδρομο. Κινδυνεύοντας έτσι να μην προσέξουμε μία μοτοσικλέτα, έναν ποδηλάτη, ένα πατίνι ή ένα παιδί που ετοιμάζεται να βρεθεί μπροστά μας. Το 37% των ερωτηθέντων παραδέχτηκε ότι κάνει κάτι πολύ χειρότερο. Πληκτρολογεί με το χέρι τον αριθμό που επιθυμούν να καλέσει, είτε κρατώντας το κινητό (28%) είτε μέσω της οθόνης του infotainment (9%).

Ποσοστό 40% των ερωτηθέντων παραδέχτηκε ότι χρησιμοποιεί το κινητό για άλλες λειτουργίες εκτός από κλήσεις, όπως την ανταλλαγή μηνυμάτων. Πολλοί δήλωσαν ότι είναι σχεδόν αδύνατον ν’ αντισταθούν στις ειδοποιήσεις του WhatsApp ή του Instagram, πόσο μάλλον όταν κάποιος κάνει like σε κάποια ανάρτηση ή story τους. Ας είμαστε ειλικρινείς, είναι κάτι που όλοι κάνουμε ή έχουμε κάνει τουλάχιστον μία φορά. Για ορισμένους, δε, είναι απλά μια συνήθεια. Μια συνήθεια που δεν είναι εύκολο να την ξεπεράσεις, καθώς είναι κάτι που κάνεις καθημερινά. Όταν μιλάς με άλλους, όταν τρως σε κάποιο εστιατόριο, όταν είσαι σε κάποια επαγγελματική συνάντηση, ακόμα και όταν βλέπεις τηλεόραση, δηλαδή μία άλλη οθόνη.

ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΑΘΩΟΙ;

Προκειμένου να κατανοήσουμε αυτή τη συμπεριφορά που έχει όλα τα χαρακτηριστικά του εθισμού, ζητήσαμε τη βοήθεια ενός ακαδημαϊκού ψυχολόγου και κοινωνιολόγου, του Paolo Crepet. Στο σημείο αυτό, αξίζει ν’ αναρωτηθούμε εάν είμαστε όλοι αθώοι για τη δημιουργία αυτής της κατάστασης: εμείς οι δημοσιογράφοι, οι κατασκευαστές των αυτοκινήτων, οι κατασκευαστές των τηλεφώνων, οι πάροχοι των δικτύων, οι εταιρίες που κατέχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σαφώς, υπεύθυνος είναι ο χρήστης της κάθε συσκευής. Δεν είναι δυνατόν να κατηγορήσουμε την Beretta ή τη Smith & Wesson επειδή κάποιος χρησιμοποίησε ένα όπλο δικής τους κατασκευής προκειμένου να διαπράξει μια ληστεία.

Μήπως όμως αυτή είναι μια προφανής αλήθεια πίσω από την οποία κρυβόμαστε όλοι; Είναι τυχαίο, αναρωτιέται ο Crepet, ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδιασμένα κατά τρόπο που προκαλούν εθισμό; Ή ότι τα περισσότερα συστήματα των αυτοκινήτων είναι συγκεντρωμένα σε μία οθόνη αφής που αναγκάζει τον οδηγό να πάρει το βλέμμα του από τον δρόμο; Πώς είναι δυνατόν να ζητάμε τον περιορισμό της χρήσης των κινητών τηλεφώνων στο αυτοκίνητο, ενώ παράλληλα επιβάλλουμε τη χρήση της οθόνης του infotainment που λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο με αυτήν του κινητού;

Ομοίως, οφείλουμε ν’ αναρωτηθούμε γιατί οι πολιτικοί δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα. Από τη στιγμή που οι χρήστες δηλώνουν ανήμποροι ν’ αντισταθούν, γιατί δεν νομοθετείται ο περιορισμός ορισμένων λειτουργιών των έξυπνων κινητών κατά την οδήγηση; Από τεχνικής απόψεως, αυτό είναι δύσκολο, ίσως όμως δεν είναι ακατόρθωτο. Είναι ένα ενδεχόμενο που αξίζει να διερευνηθεί προκειμένου να σωθούν εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες ζωές, κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

37% ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΕΩΝ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ δεν χρησιμοποιεί τη φωνητική υπαγόρευση, που θα βοηθούσε να έχουν τα μάτια τους στον δρόμο.

11% ΔΕΝ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΤΟ BLUETOOTH του αυτοκινήτου ή κάποιο ακουστικό, αλλά προτιμά να κρατά το τηλέφωνο στο χέρι.

75% ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΘΕΝΤΩΝ θα αποδεχόταν την αναστολή ορισμένων λειτουργιών του κινητού τηλεφώνου κατά την οδήγηση.

40% ΚΑΝΕΙ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ με το τηλέφωνο (πέρα από κλήσεις) ενώ οδηγεί, όπως για παράδειγμα να ελέγχει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

ΒΟΗΘΕΙΑ, ΕΧΟΥΜΕ «ΕΘΙΣΤΕΙ»

Τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων στην έρευνα θα αποδέχονταν τον περιορισμό της χρήσης ορισμένων λειτουργιών του κινητού κατά την οδήγηση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το 11% των ερωτηθέντων που λέει ότι χρησιμοποιεί το κινητό κατά την οδήγηση, κρατώντας το στο χέρι (δίχως handsfree). Σήμερα, η πραγματοποίηση κλήσεων κατά την οδήγηση αποτελεί πρόβλημα, το χειρότερο όμως είναι ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα συνεχή μηνύματα που λαμβάνουμε από αυτά. Είναι σαν να παίζουμε ρώσικη ρουλέτα, ενώ οδηγούμε!