«Αμαξοφοβία» η αγχώδης διαταραχή που κάνει την οδήγηση εφιάλτη!

Τι είναι ο φόβος της οδήγησης που επηρεάζει ένα στα τέσσερα άτομα, τι τον πυροδοτεί και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί

Του Nίκου Μαρινόπουλου

Χέρια που ιδρώνουν, μυρμήγκιασμα, θολή όραση, δύσπνοια, ακόμα και αίσθηση λιποθυμίας. Για να το πούμε πολύ πιο απλά, «λευκή απεργία» του εγκεφάλου που αρνείται να δώσει την παραμικρή εντολή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξηγούν οι ειδικοί την αμαξοφοβία, δηλαδή τον φόβο της οδήγησης (και όχι μόνο). Αποτελεί μια αντίδραση έντονου φόβου και αισθήματος αδυναμίας που βιώνει ένα άτομο κατά την οδήγηση ή στη σκέψη και μόνο ότι θα πρέπει να οδηγήσει ή και να συνοδηγήσει ακόμα. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, τα άτομα που επηρεάζονται από μια τέτοια φοβία, αντιμετωπίζουν πληθώρα προβλημάτων στις προσωπικές τους μετακινήσεις. Επιπλέον, η συμπεριφορά τους δείχνει στα όρια της αντικοινωνικής στο περιβάλλον τους.

Είναι κάτι που επηρεάζει πολλούς συνανθρώπους μας, περίπου το 20 με 25%, αν και τα δεδομένα δεν είναι πλήρη. Τουλάχιστον το 68% από εμάς, στην πραγματικότητα, έχει φοβηθεί τουλάχιστον μία φορά να οδηγήσει αυτοκίνητο. Και ποσοστό άνω του 10% αισθάνεται άβολα όταν οδηγεί σε ορισμένες καταστάσεις. Εννοούμε για καταστάσεις που όλοι οι άλλοι θεωρούν φυσιολογικές, δεν μιλάμε για κάτι το ακραίο. Πάρτε για παράδειγμα την οδήγηση σε αυτοκινητόδρομο. Όσο κι αν σας φαίνεται απίστευτο, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι είναι πιο επικίνδυνη σε σχέση με την οδήγηση σε αστικό περιβάλλον. Παρά τις στατιστικές που λένε το αντίθετο. Αυτή είναι μια διαχρονικά λάθος αντίληψη που απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ αντίληψης και πραγματικότητας δεν εκπλήσσει τους ειδικούς. «Όπως και σε άλλες φοβίες, έτσι και στην αμαξοφοβία δεν υπάρχει απαραίτητα συσχέτιση με την πραγματικότητα. Ο φόβος που αισθανόμαστε έχει δύο ιδιαίτερες πτυχές, πλήρως αντίθετες μεταξύ τους. Τον φόβο του κενού και τον φόβο της πληρότητας», μας εξηγεί ο Luca Napoli, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας.

(ΑΝ)ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΔΡΟΜΟΙ

Ας εξετάσουμε πρώτα την πτυχή του «κενού». «Στον αυτοκινητόδρομο οδηγείς για πολλή ώρα με το μεγαλύτερο μέρος του σώματός σου να παραμένει σχεδόν ακίνητο. Το γεγονός αυτό σε κάνει να φοβάσαι ότι μπορεί να σε πάρει ο ύπνος. Οπότε προκύπτει ένα πραγματικό άγχος», μας λέει ο Napoli. Συνεχίζει λέγοντας ότι «σήμερα, όταν δεν έχεις κάτι να κάνεις, αναζητάς οπτικά ερεθίσματα, συνήθως σκρολάροντας στο κινητό σου. Είναι σαν να έχουμε χάσει την ικανότητα να περιμένουμε, την προσδοκία, την επικοινωνία με τον εαυτό μας και τις σκέψεις μας, γεγονός που δημιουργεί ένα κενό που μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα». Ένα κενό που είναι πολύ πιο αισθητό στη μονοτονία του αυτοκινητόδρομου, παρά στο ευμετάβλητο αστικό περιβάλλον.

Μετά, υπάρχει η πτυχή της «πληρότητας». Από το infotainment έως το σύστημα πλοήγησης, ακόμα και το κινητό (που δεν θα έπρεπε, αλλά χρησιμοποιούμε κατά την οδήγηση), προσφέρονται πολλά «εργαλεία» για να γεμίσουν το κενό που δημιουργείται στον οργανισμό μας όταν οδηγούμε σε αυτοκινητόδρομο. Κάτι που δεν είναι πάντοτε καλό, όπως σπεύδει να διευκρινήσει ο Napoli. «Τα εργαλεία αυτά δεν μας επιτρέπουν να έρθουμε σ’ επαφή με τις αισθήσεις μας ή ακόμα και να έχουμε επαφή με αυτό που βιώνουμε εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. Ένας φυσιολογικός θόρυβος, όπως μια δόνηση ή η κόρνα ενός φορτηγού ή το τρίξιμο των φρένων μπορεί να διασπάσει αυτή την πληρότητα και επομένως να μας προκαλέσει φόβο».

ΛΙΓΟ ΑΓΧΟΣ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΟ

Ας είμαστε απόλυτα σαφείς. Το να έχεις λίγο άγχος όταν οδηγείς δεν είναι συνώνυμο της φοβίας. «Θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το άγχος ως το σύστημα συναγερμού που έχει αναπτύξει ο οργανισμός για να τον βοηθήσει να μείνει μακριά από τον κίνδυνο. Είναι αυτό που μας σώζει από πολλές ενδεχομένως επικίνδυνες καταστάσεις», τονίζει ο ειδικός. Και συνεχίζει, λέγοντας «ωστόσο, μπορεί να γίνει μειονέκτημα, όταν αυτός ο συναγερμός χτυπά διαρκώς, δίχως να είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ ενός υπαρκτού κι ενός φανταστικού κινδύνου. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα. Ένα αυτοκίνητο που πλησιάζει το δικό μας, δεν αποτελεί πρόβλημα. Συνήθως, απλά μας προσπερνά ή μένει πίσω μας.

Υπάρχουν όμως ορισμένοι που καταγράφουν αυτό το γεγονός ως κίνδυνο». Μελετώντας τα δεδομένα, κυριολεκτικά κάθε πτυχή της οδήγησης μπορεί να τροφοδοτήσει την αμαξοφοβία: το παγωμένο οδόστρωμα, η σκοτεινή οδός, ο έρημος δρόμος ή –το ακριβώς αντίθετο– ένας πολυσύχναστος δρόμος. Και φυσικά τα τούνελ. «Αυτά αποτελούν ειδική περίπτωση, καθώς ακόμα και σήμερα εξακολουθούν να βιώνονται ως κάτι το μυστηριώδες και επικίνδυνο. Η είσοδος σε ένα τούνελ και η διάσχιση ενός βουνού πυροδοτεί το φόβο του εγκλωβισμού. Μπαίνουμε μέσα σε κάτι στο οποίο υπάρχει ενδεχόμενο να παγιδευτούμε σε περίπτωση κατολίσθησης. Όπως και με τους αυτοκινητόδρομους, δεν έχει και τόση σημασία ότι η πραγματοποίηση αυτού του σεναρίου έχει απειροελάχιστη στατιστική πιθανότητα να συμβεί. Ο φόβος που βιώνουμε είναι πραγματικός».

ΦΟΒΟΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ

Το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει (και οδηγεί) ένα άτομο, έχει τεράστιο αντίκτυπο στην αμαξοφοβία. Και σε αυτό το θέμα, υπάρχει το λεγόμενο χάσμα των φύλων. Η αμαξοφοβία επηρεάζει το 64% των γυναικών. Πριν προλάβει να πει κανείς το παραμικρό από τα κλισέ που ακούγονται για τη γυναικεία οδήγηση, ο Napoli προειδοποιεί: «Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες έχουν αυξημένη ικανότητα να επικεντρωθούν σε πολλά πράγματα ταυτόχρονα (multitasking για τη νέα γενιά) σε σχέση με τους άντρες. Αισθάνονται όμως πιο έντονα την πίεση της κριτικής. Πολλές γυναίκες βιώνουν την οδήγηση ως ένα είδος σταθερής και διαρκούς εξέτασης. Αισθάνονται υπό επιτήρηση, με άλλα λόγια. Δεν έχει καμία σημασία εάν αυτό ισχύει ή όχι, η φοβία τους είναι πραγματική».

Υπάρχει και μία ακόμα φοβία. Η δυσπιστία προς τους άλλους οδηγούς. Στην ουσία, η φοβία αυτή αποκαλύπτει την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον εαυτό μας. Σύμφωνα με τον Napoli, «αυτό είναι ένα παράδοξο. Όλοι γνωρίζουμε ότι ενώ οδηγούμε, κάποια στιγμή αναπόφευκτα θα αποσπαστεί η προσοχή μας. Και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ατύχημα. Αυτό που στην ουσία κάνουμε, είναι να προβάλλουμε την απόσπαση της δικής μας προσοχής στους άλλους. Σκεφτόμαστε ότι εφόσον το κάνουμε εμείς, σίγουρα το κάνουν και οι άλλοι. Με άλλα λόγια, όπως εγώ βάζω σε κίνδυνο τους άλλους, έτσι κι αυτοί βάζουν σε κίνδυνο εμένα. Αυτός ο φαύλος κύκλος είναι που πυροδοτεί τη φοβία».

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΩΝ ΑΕΡΟΣΑΚΩΝ

Οι κοινωνικές και πολιτιστικές προσλαμβάνουσες είναι επίσης κάτι που μας επηρεάζει. «Εάν παλαιότερα η οδήγηση θεωρούνταν συνώνυμη της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας του ατόμου», εξηγεί ο Napoli, «σήμερα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι τηλεοπτικές ειδήσεις δίνουν ασύγκριτα μεγαλύτερη βαρύτητα στους κινδύνους των δρόμων, παρά στην ευχαρίστηση της περιήγησης. Ο αερόσακος, για παράδειγμα, δεν περιγράφεται ως σωτήρας, αλλά ως κίνδυνος. Ειδικά οι νέοι, τον βλέπουν ως μια επικίνδυνη συσκευή που ενδέχεται να τους προκαλέσει σωματική βλάβη. Μια συσκευή η οποία θα τους αναγκάσει να ξοδέψουν περισσότερα χρήματα για την επισκευή του αυτοκινήτου τους σε περίπτωση ατυχήματος (εφόσον ο αερόσακος αναπτυχθεί)».

Στις μέρες μας, η τεχνολογία βοηθά στην αντιμετώπιση και θεραπεία αυτών των φοβιών, ως συμπλήρωμα των παραδοσιακών θεραπειών (ψυχολόγοι, ψυχίατροι, φαρμακευτική αγωγή κτλ). Για παράδειγμα, μέσω εικονικής πραγματικότητας μπορούμε να προσομοιώσουμε ελεγχόμενα ένα περιβάλλον που προκαλεί άγχος στο άτομο. Μέσω των νευροαναδράσεων που θα αναπτυχθούν, το άτομο αυτό θα μπορέσει να εκπαιδεύσει τον εγκέφαλό του, να συγκεντρωθεί και να χαλαρώσει. Ο Napoli συνιστά επίσης ως θεραπεία την ευαισθητοποίηση ότι η οδήγηση είναι κάτι το ευχάριστο. Φυσικά και εγκυμονεί ορισμένους κινδύνους, δεν πρέπει να τους αμελήσουμε, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι μια επικίνδυνη δραστηριότητα.

Αντιθέτως, είναι μια δραστηριότητα που μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε εκ νέου το σώμα μας. «Αν το καλοσκεφτείς, είναι μία από τις ελάχιστες ευκαιρίες που μας έχουν απομείνει να είμαστε αποκλειστικά με τον εαυτό μας. Πέρα από την ασφαλή οδήγηση, ίσως θα έπρεπε να υπάρχουν μαθήματα που σε διδάσκουν να επικεντρώνεσαι στους ήχους της επιτάχυνσης, να εκτιμάς την απτική ασφάλεια του φρένου ή την ακρίβεια του τιμονιού. Να μαθαίνεις να ελέγχεις τον εαυτό σου και κατ’ επέκταση το αυτοκίνητο, καθώς παράλληλα συνδέεσαι με τον εξωτερικό, αλλά και τον εσωτερικό σου κόσμο. Με λίγα λόγια, να μαθαίνεις να νιώθεις καλά».

Αυτή δεν είναι μια ρομαντική ουτοπία. Αυτή η «επικοινωνία» με το αυτοκίνητο είναι που μας άρεσε, η ευχαρίστηση της οδήγησης, η ελευθερία του ταξιδιού. Χωρίς φόβο.